"Alexander" Oliver'a Stone'a od strony historycznej

Alexander(2004)

Mam tutaj zamiar zrecenzować film Alexander Oliver'a Stone'a przyglądając się raczej historycznemu aspektowi tej produkcji. Muszę tutaj poinformować, że będę tutaj opisywał wersję Director;s Cut, film w tej edycji jest dłuższy i ma zmienioną, w stosunku do wersji kinowej, chronologie. Skoro już o chronologii mowa to w obu wersjach była pogmatwana ale w wersji kinowej bardzo często przemieszczamy się w czasie w ramach opowieści. Przykładowo pierwsza scena filmu to jest śmierć Alexandra(Colin Farrel), kolejna scena przenosi nas do Egiptu Lagidów i roku 285 gdzie przemawia do nas Ptolemeusz(Anthony Hopkins), który jest w zasadzie narratorem historii, opowiada on w kilku zdaniach jak doszło do wojny Persko-Macedońskiej, opisuje kampanie i film przenosi nas do roku 331 i bitwy po Gaugamelą. Po bitwie pod Gaugamelą przenosimy się zaś do okresu dzieciństwa Aleksandra a potem znów do Babilonu po bitwie pod Gaugamelą. Podsumowując: mamy w zasadzie trzy płaszczyzny czasowe: Egipt Ptolemeusza czyli 285 rok, kampania Alexandra od bitwy pod Gaugamelą i retrospekcje od dzieciństwa Alexandra po zamordowanie Filipa. Niektórzy lubią taki styl narracji inni nie, mi osobiście się podoba. Co do samego faktu, że Ptolemeusz jest narratorem to nie jest on pozbawiony racji historycznej, wiemy, że jakaś historia Alexandra została na dworze Ptolemeusza I spisana. W każdym razie mam zamiar tutaj pójść chronologią filmową.

Gaugamela:

Filmowa bitwa pod Gaugamelą jest w zasadzie kompilacją trzech bitew- Graniku, Issos i oczywiście Gaugameli. W ogóle w filmie widzimy w noc przed bitwą zaćmienie księżyca, które faktycznie wtedy było, widzimy też wszystko to co związane z zaplanowaniem bitwy:mamy naradę sztabu, dość kąśliwą i bezpośrednią dyskusje pomiędzy mdz. innymi Parmenionem, Aleksandrem, Klejtosem; przed stoczeniem bitwy odbywa się złożenie ofiar. Wszystko to jest zgodne z realiami historycznymi. Teraz przejdźmy do meritum czyli samego starcia zbrojnego Na początek spójrzmy na szyk:

Tak wyglądało ustawienie wojsk pod Gaugamelą, w filmie tego nie doświadczymy, mimo iż twórcy pokusili się o przedstawienie wojsk z lotu ptaka to wyglądają one tak:

Szyku w kształcie trapezu to tu nie widać. Jednak twórcy stosują w tej bitwie podział na Macedońskie lewe skrzydło i jest tam Parmenion, centrum gdzie jest Krateros i prawe skrzydło, którym dowodzi Aleksander. Jak widać choćby ze schematu przedstawionego wyżej jest to prawda. O ustawieniu wojsk Perskich to z filmu dowiadujemy się w zasadzie tyle, że w środku jest Dariusz i, że trzeba odciągnąć oddział Persów z centrum żeby zrobić lukę, która umożliwi dotarcie do Króla Królów. Celem Aleksandra, tak jak pod Issos było zabicie Dariusza, i w sumie to tak jak pod Issos, Aleksander i hetajrowie, szarżowali na straż Króla Królów i ten uciekał. Muszę tutaj jednak wtrącić, że ta mozaika:

dotyczy bitwy pod Issos. Trzeba o tym pamiętać bo film sugeruje nam, że dotyczy ona Gaugameli. Sugestia ta występuje w scenie, w której Ptolemeusz wspomina szarże kawalerii pod Gaugamelą patrząc na tę właśnie mozaikę.
   Sam przebieg bitwy jest z grubsza prawdziwy, na początku ruszają perskie rydwany z kosami ale nie odgrywają one znaczącej roli, lewe skrzydło bardzo cierpi i Parmenion potrzebuje pomocy a Aleksander mimo to prze w stronę Dariusza, gdy ten ucieka to macedoński władca rusza z pomocą Parmenionowi.  Autor nie wchodził tutaj w szczegóły, nie ma np. tego, że obóz macedoński był zagrożony i uratował go oddział podpisany 'Reserve phalanx' na powyższym schemacie. Widać, że autor tutaj skupił się na czym innym, mianowicie na wyciąganiu ciekawych elementów z Graniku i Issos. Możemy zobaczyć taki motyw, że w pewnym momencie sporo żołnierzy perskich rzuca się na Aleksandra i usiłuje go zabić. Aleksander toczy wiele pojedynków samodzielnie, ale też korzysta z pomocy- jednego z napastników zastrzelił łucznik, innemu zaś Klejtos uciął rękę. Dokładnie takie sceny widzimy w filmowej Gaugameli i są do wydarzenia z bitwy nad Granikiem.

Uzbrojenie macedończyków:

Aleksander często nosi typową dla Macedończyków zbroje, nie jest ona zrobiona z brązu tylko z lnu i jest o wiele lżejsza. Większość macedońskich żołnierzy używała tego typu pancerza. Teoretycznie pancerze z brązu mieli tylko oficerowie. Być może w filmie zbyt wielu falangitów ma brązowe pancerze i w sumie można to uznać za błąd. Ważne jest to, że żołnierze, poza sarissami i wieszanymi na rzemieniu tarczami, mają bardzo różnorodne hełmy czy pancerz, musimy pamiętać, ze nie są to armie współczesne i żołnierze nie mają takich samych mundurów czy wyposażenia. Myślę, że osoby interesujące się militariami nie będą rozczarowane. 

W tle falangici macedońscy uzbrojeni w ok.5 metrowe sarissy i tarcze o średnicy około 60 cm zawieszane na ramieniu. Tarcze były tak umocowywane aby trzymać długą sarissę oburącz

Alexander trzyma w ręku typowy dla Macedończyków i Greków miecz zwany Kopis

Żołnierz stojący w tle posiada tracko-frygijski hełm

hełm tracko-frygijski

Typowa lniana bądź płócienna zbroja macedońska

Jazda macedońska, w tle jeźdźcy w nieograniczających widoczności hełmach Beockich, możemy też zobaczyć brak strzemion, których oczywiście w starożytności nie było

hełm Beocki

Co po Gaugameli?

Mamy retrospekcje przenoszącą nas do dzieciństwa Aleksandra ukazuje ona trudne relacje między matką Aleksandra Olimpias(Angelina Joli) i jego ojcem Filipem(Van Kilmer). Widzimy też jak Aleksander jest wychowywany, w duchu rywalizacji z dziećmi innych arystokratów, a także jego edukacje pobieraną od Arystotelesa. Nie może tu oczywiście zabraknąć słynnego wydarzenia jakim było poskromienie Bucefała przez Aleksandra. Po tej retrospekcji wracamy do Babilonu , do którego wjeżdża zwycięski Aleksander. W sumie to nie wiem co mam dalej pisać. Wszystko jest z grubsza zgodne z historią. Aleksander z szacunkiem traktuje wdowę po Dariuszu, rusza w pościg za Królem Królów, potem rusza w pościg za tymi co Dariusza zamordowali i tak sobie podbija tereny imperium Perskiego. W międzyczasie poślubił w Baktrii azjatkę, filmową Roksanę(Rosario Dowson). Widzimy też jak Aleksander usiłuje mieszać te dwie kultury i to jakie konflikty w jego armi to wywołuje. Mamy zamordowanie Filotasa i Parmeniona podejrzanych o spisek. W międzyczasie dochodzą retrospekcje dotyczące ślubu Filipa z filmową Eurydyką czyli tak naprawdę Kleopatrą. Dochodzi do kłótni między Attalosem, wujem Kleopatry, a Aleksandrem, do której wmieszał się Filip, świetnie zekranizowana, zgodna ze źródłami scena. W ogóle podczas tego wesela dochodzi do jeszcze jednego wydarzenia, dokonywany jest gwałt zbiorowy Filipa, Attalosa i jego kolegów na Pauzaniaszu. Coś takiego miało miejsce z tym, ze nie na ślubie Kleopatry i Filipa i nie brał w tym udziału jednooki król, Pauzaniasz skarżył się Filipowi na hańbę jaką okryl go  Attalos ale ten jedynie spróbował załagodzić spór awansując Pauzaniasza do gwardii królewskiej. Jak wiemy miało to zgubne skutki bo Pauzaniasz później zamordował macedońskiego króla. Z resztą sama scena morderstwa także jest prawdziwa historycznie i przy tym bardzo poruszająca.

 Co do całej dyskusji nad tym kto stoi za zabójstwem Filipa to Stone nie daje tu żadnej odpowiedzi poza jedną- to nie Aleksander. To by po prostu nie pasowało do wizerunku macedońskiego władcy jaki tworzy Stone, romantyczny, brawurowy, mityczny, genialny choć niezrównoważony Aleksander.
To niezrównoważenie wychodzi w scenie, w której Aleksander zabija Klejtosa.

Indie:

No dobra tutaj będę musiał prostować to co widzimy na ekranie. Po retrospekcji ze śmiercią 

Filipa przenosimy się do Indii. Tutaj mocno odrywa się od faktów i spróbuje to pokazać za pomocą planu wydarzeń.
Film:
1.Aleksander tłumi bunt żołnierzy nad bliżej niesprecyzowaną rzeką w Indiach
2.Trudna dla macedończyków bitwa pod Hydaspes, toczona w dżungli zakończona samobójczym atakiem Aleksandra na słonia bojowego, Aleksander ranny strzałą w pierś.
3.Decyzja o odwrocie z Indii.
4. Obranie przez macedończyka drogi przez pustynie i w efekcie śmierc większości żołnierzy.
5.Dotarcie do Babilonu
Faktyczny plan wydarzeń(w uproszczeniu)
1.Wiele bitew z hindusami, między innymi Hydaspes, toczona na piaszczystym terenie, stosunkowo łatwe zwycięstwo Macedończyków.
2.Bunt żołnierzy nad Hyfasis.
3.Aleksander akceptuje stanowisko żołnierzy i decyduje się na odwrót z Indii.
4.Wracając Macedończycy podbijają przeróżne plemiona, podczas oblężenia miasta Mallów Aleksander zostaje ranny strzałą w pierś.
5.U ujścia Indusu Aleksander dzieli armie na 3 części. Jedna to flota Nearcha, druga jest lądowa pod dowództwem Kraterosa a trzecia lądowa jest pod komendą Aleksandra.
6. Aleksander obiera droge przez pustynny Mekaran, śmierć części żołnierzy.
7. Bunt w Opis spowodowany tym, że Aleksander chciał odesłać macedonskich weteranów do domu. Zakończony wymordowaniem 13 największych podżegaczy do buntu.
8. Powrót do Babilonu

Jak widać filmowa wersja zdarzeń mocno różni się od faktycznego stanu rzeczy. Taka jest wizja reżysera, ma być bardziej dramatycznie, mamy zobaczyć samobójczy atak Aleksandra, który ma pchnąć Macedończyków do dalszej walki. Filmowe Hydaspes robi wrażenie i w sumie pasuje to etosu Aleksandra jaki tworzy w filmie Stone tylko po prostu ten fragment filmu, od Hydaspes do Babilonu, jest najbardziej oderwany od faktów.

Smierć władcy:

W filmie Aleksander na jednej z uczt wypija ogromny puchar wina i robi mu się niedobrze. Potem choruje i umiera. Nie ma się do czego przyczepić wedle przekazów tak było. Film nie daje nam odpowiedzi jaki był powód jego śmierci i dobrze bo my tego po prostu nie wiemy. Mamy za to symboliczną walkę o ciało Aleksandra pomiędzy diadochami czyli jego współtowarzyszami, symbolizuje to późniejsze wojny diadochów i rozpad imperium o czym z resztą opowiada nam w króciee stary Ptolemeusz.

Podsumowanie:

Moim zdaniem film ma dużą, jak na Hollywood, wartość historyczną. Każdy film kostiumowy wymaga od "znawcy" historii przymykania oczu na pewne elementy. O ile są filmy takie jak np. "300", które karzą nam w zasadzie zamknąć oczy, o tyle Aleksander jest dość wierną adaptacją wydarzeń historycznych. Oliver Stone nieraz interpretuje historie na swój sposób, tak aby pasowała do jego romantycznej wizji Aleksandra ale, może poza Indiami, trzyma się przy tym faktów. Uproszczenia, które w filmie występują muszą tam się po prostu znaleźć, to konieczność, film i tak trwa 3 i pół godziny. Ja osobiście film polecam, oceńcie sami. Na koniec chciałbym dodać, że wiedzę historyczną czerpałem z monografii Krzysztofa Nawotki "Aleksander Wielki" i w sumie wszystkim, którzy mieliby ochotę poczytać o macedońskim królu, polecam tę książkę.